Odkąd bóle głowy są coraz częściej występującym problemem, wpływającym na codzienną aktywność, pracę i czas wolny, obserwuje się zwiększone zapotrzebowanie na wysokiej jakości narzędzia diagnostyczne i terapeutyczne.
Czy dzienniki bólów głowy są jednym z nich?

Według WHO oraz IHS, 50% osób dorosłych doświadcza bólu głowy w przeciągu roku. Wiele czynników może wpływać na ból, jednak rozpoznawanie ich i umiejętność redukowania ich oddziaływania może być dla pacjenta problematyczna.
Dzienniki bólu głowy to codziennie sporządzane przez pacjenta notatki, ujmujące czynniki takie jak dieta, aktywność, odpowiedź na zastosowaną terapię (Marcus, Ready 2017). Mogą ułatwić formułowanie konkluzji, który z czynników prowadzi do wywołania bólu i umożliwia zmniejszenie jego wpływu. Mają również na celu poprawę komunikacji pomiędzy pacjentem a terapeutą, pozwalając lepiej przekazać informację dotyczącą efektów stosowanego leczenia farmakologicznego lub innych for terapii (Bevilaqua-Grossi 2016). Z tego powodu mogą być wykorzystywane przez fizjoterapeutów jako narzędzie do badania ponownego po terapii.
Brzmi jak idealny pomysł dla pacjenta – umożliwia odkrycie przyczyn bólu głowy, daje poczucie lepsze kontroli nad problemem i jest dobrym narzędziem komunikacyjnym z terapeutą. Ktokolwiek jako pierwszy zdecydował się wykorzystać je jako element pracy z pacjentem nie może pozostać nienagrodzonym. Lecz czy faktycznie dzienniki są tak dobre jak wydaje się na pierwszy rzut oka? Lub, stawiając pytanie inaczej: czy są dobre dla wszystkich naszych pacjentów?
Pośród światowo uznawanych koncepcji terapii nerwowo-mięśniowo-szkieletowych, takich jak CRAFTA® lub Terapia Manualna Maitland®, pacjent zawsze stanowi centrum zainteresowania terapeuty (Maitland 2001, von Piekartz 2015). Przyjrzyjmy się więc przykładowi pacjenta.

Pacjent
Pani A zgłosiła się do gabinetu fizjoterapii z powodu długotrwałych bólów głowy. Obszar zgłaszanego bólu został udokumentowany przez terapeutę na karcie ciała.

Opierając się na tej dokumentacji możemy zauważyć, że Pani A cierpi na ból zlokalizowany w obszarze prawej skroni. Pozostałe obszary twarzoczaszki są wolne od bólu. Zastosowanie fizjoterapii wydaje się być dobrym pomysłem, jako że wcześniej stosowane metody nie przyniosły spodziewanego efektu – pozbycia się bólu. Wydaje się że ból wciąż powraca i powoduje znaczne ograniczenie aktywności dnia codziennego.
Pacjentka nie zgłasza konkretnych aktywności i pozycji, które wpływałyby znacząco na zmianę jej dolegliwości. Lecz ponieważ jest to ból GŁOWY, bardzo ją martwi – jako że głowa jest istotną częścią ciała, ale również dlatego, że zasięgnęła kilku rad w internecie a uzyskane odpowiedzi wydają się być mocno niepokojące, sugerując że jej dolegliwość jest bardzo poważna.
Pani A odwiedziła dotychczas kilku różnych specjalistów, którzy ocenili że nie ma fizycznej przyczyny jej bólu, oraz że nie cierpi ona na żadną chorobę mogącą dawać takie dolegliwości. A jednak – Pani A odczuwa ból!
Opisując ból, pacjentka używa zwrotów takich jak OKROPNY, PRZYTŁACZAJĄCY i PRZERAŻAJĄCY, jako że zazwyczaj pojawia się w różnych, niespodziewanych sytuacjach, a wtedy nic nie zdaje się pomagać. Czuje się opuszczona na polu bitwy.

Za i przeciw
Stwórzmy szybki zbiór wad i zalet dzienników bólu głowy.

Czas na podjęcie decyzji. Po badaniu, terapii i badaniu ponownym, czy dla tej konkretnej pacjentki wykorzystanie dzienników bólu głowy jest dobrym pomysłem?
Wydaje się, że Pani A ma już pewne wypracowane przekonania i doświadczenia z poprzednich terapii – w jej przypadku ból prawdopodobnie stracił już swoją funkcję ostrzegawczą. Może mieć to związek z mechanizmem przetwarzania (który nie mógł być lepiej opisany w blogu stworzonym przez Gemma Manero, https://crafta.net/index.php?route=news/article&news_id=50).
Zwracanie jeszcze większej uwagi na ból w przypadku tej pacjentki może nie być najlepszym wyborem, ale mimo tego nie zapominajmy o pozytywach! Będziemy ich jeszcze potrzebować.

Ostateczna decyzja: na początek spróbujmy innych możliwości. Jako wyspecjalizowani w obszarze głowy i szyi terapeuci, warto zbadać wszystkie potencjalnie odpowiedzialne za ból obszary: nerwowy, czaszkowy, mięśniowy i inne. Jeśli zaobserwowane objawy wydadzą się być istotne klinicznie dla problemu pacjenta, warto będzie wykorzystać proces wnioskowania klinicznego i dobrać najbardziej optymalną dla pacjenta terapię. Gdy nie znajdziemy żadnych objawów obiektywnych – na podorędziu zawsze pozostają nam techniki hands-off. Możemy wykorzystać trening stopniowania (pacing) w celu odzyskania kontroli nad problemem. Ponadto, prawdopodobnie warto edukować naszego pacjenta w temacie bólu. Pamiętajmy, że błędne przekonania naszego pacjenta mogą być tak samo szkodliwe jak uszkodzenia fizyczne! (Li 2008)
Jednakże, nie znaczy to że możemy wyrzucić dzienniki bólu głowy do kosza. Zdecydowanie są one użyteczne u wielu pacjentów, co potwierdza wiele badań naukowych. Ale! Zanim zdecydujemy się ich użyć, upewnijmy się że nie zaszkodzą naszemu pacjentowi.

Sugestie w codziennej praktyce

Jeśli zdecydujemy się użyć dzienników bólu głowy, dobrym rozwiązaniem jest wykorzystywanie wystandaryzowanych kwestionariuszy, w celu uzyskania szczegółowych odpowiedzi. Upewnijmy się, że pacjent będzie je wypełniał precyzyjnie i sumiennie. Musimy zwrócić uwagę, aby pacjent nie starał się analizować zapisków samodzielnie. Mogłoby to nasilić problem związany z mechanizmem przetwarzania. Upewnijmy go w zamian, że zostaną mu udzielone dokładne odpowiedzi na wszelkie pytania. I ostatni już punkt – prawdopodobnie nie mogą one być używane jako jedyna forma terapii.
Oto kilka przykładowych form dzienników, które możemy stosować z naszymi pacjentami: I
• iHeadache (dostępne na http://www.iheadacheapp.com/)
• Migraine Buddy (dostępne na http://www.migrainebuddy.com/)
• Headache diary by Froggyware (dostępne na https://play.google.com/store/apps/)
• Migraine meter by Migraine.com (dostępne na http://migraine.com/
migraine-meter/)

(Więcej na: The Dos and Donts of Headache Diaries by D.A. Marcus,D.M.Ready).

Jeśli Interesuje Cię temat bólów głowy zapraszamy na zaawansowane szkolenie CRAFTA

Literatura:

Bandarian-Balooch, S., Martin, P., McNally, B., Brunelli, A. and Mackenzie, S. (2017). Electronic-Diary for Recording Headaches, Triggers, and Medication Use: Development and Evaluation. Headache: The Journal of Head and Face Pain, 57(10), pp.1551-1569.

Baos, V., Ester, F., Castellanos, A., Nocea, G., Caloto, M. and Gerth, W. (2005). Use of a structured migraine diary improves patient and physician communication about migraine disability and treatment outcomes. International Journal of Clinical Practice, 59(3), pp.281-286.

Bevilaqua-Grossi, D., Gonçalves, M., Carvalho, G., Florencio, L., Dach, F., Speciali, J., Bigal, M. and Chaves, T. (2016). Additional Effects of a Physical Therapy Protocol on Headache Frequency, Pressure Pain Threshold, and Improvement Perception in Patients With Migraine and Associated Neck Pain: A Randomized Controlled Trial. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 97(6), pp.866-874.

Li, S. (2008). Factors affecting therapeutic compliance: A review from the patient’s perspective. Therapeutics and Clinical Risk Management, Volume 4, pp.269-286.

Maitland, G. (2014). Vertebral Manipulation. Kent: Elsevier Science.

McKenzie, J. and Cutrer, F. (2009). How Well Do Headache Patients Remember? A
Comparison of Self-Report Measures of Headache Frequency and Severity in Patients with Migraine. Headache: The Journal of Head and Face Pain, 49(5), pp.669-672.

Piekartz, H., Andreotti, D., Arendt-Nielsen, L. and Bekkering, G. (2015). Kiefer, Gesichts- und Zervikalregion. Stuttgart: Georg Thieme Verlag.

Uthaikhup, S., Assapun, J., Watcharasaksilp, K. and Jull, G. (2017). Effectiveness of physiotherapy for seniors with recurrent headaches associated with neck pain and dysfunction: a randomized controlled trial. The Spine Journal, 17(1), pp.46-55.

World Health Organization. (2018). Headache disorders. [online] Available at: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs277/en/ [Accessed 12 Jan. 2018].

kontakt do autora:
Magdalena Bogucka
bogucka.m.e@gmail.com
Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Klinika Chirurgii Szczękowo-Twarzowej
plac Hallera 1, 90-001 Łódź